Oriki

Asa kan Pataki ti awa omo Yoruba ngbe sonu bayi ni asa oriki. Orisirisi idile ni o ni oriki tiwon. Bi o ba je iya agba tabi baba agba, paapaa julo iya agba; bi omo re ba nlo si irnajo, tabi ki o ti irinajo de; tabi ki se nkan isiri kan; ohun ti o koko maa se ni ki o gba omo naa mu, ki o si kii deledele. Nigba ti o ba ki sile iya, a tun ki si ile baba.

Yato si gbogbo eleyi, awon oriki ile Yoruba wa ninu awon arofo ti o sunwon ju ohun ti a le gbo. Orisirisi itan ayeraye; orisirisi itan idile ati ibi ipilese olukuluku ni awon Yoruba sopo tin won si ti ri oriki won. Oriki je awon oro isiri ti awon Yoruba ma n fi yin ara won tabi eni ti inu won ba dun si. Asa yi ni a fi nda eniyan lara ya fun ohun rere to se tabi lati fihan eniyan nigbamiran pe inu wa dun si oluware. Bi eniyan ban se ise tabi o njo loju agbo, bi o ba gbo oriki re, ara re a ya gaga a si mura si ohun ti o ban se nigbana daradara.

Orisirisi ona la nki eniyan si. Bi a ti nki Oba bee la nki mekunnu pelu. A nki Oba bi ile ati agbara re ba ti to. A sit un le ki si owo ti o bay o nigba ti o gun ori ite oye. Iru oro tabi ayo oro ijinle bee ti o suyo ninu oruko eniyan tabi ise re laa npe ni oriki.

A le ki Oba bayi pe:

Kabiyesi Oba luwaye

Odundun asolu dero

Oba ade kile roju

Oba ade kile rorun

Arowolo bi Oyinbo

O fiile wu ni

O foona wu ni

Ogbigba ti ngba ara adugbo

Oba ataye ro bi agogo

Awon Yoruba tun gbadun lati maa fi oriki da eniyan laraya yala lojo igbeyawo ni, iwuye ni, ikomo ni, ile kiko ni tabi ohun ayo miran ti a nse lowo.

A le ki eniyan si oruko re, paapaa oruko amutorunwa bi apeere Idowu, Ige, Ojo, Dada, Ajayi ati bebe lo.

O ya e je ka wo oriki won lokookan:

Idowu la maa nki bayi pe:

Idowu ogbo

Ogbo asogede jia

Esa okun

Monganna aro, abikere leti

Esu lehin ibeji

Idowu eru ibeji, eketa omo.

Ige la maa nki bayi pe:

Ige adubi

Agbolenu bi agogo

Omo onigba irawo

Bi iya leku, ko ku

Bi baba le lo, ko maa lo

Elegede mbe loko

Gboro mbe laatan

Ohun Ige Adubi o je, ko nii won on

Ige ko roju iya

Oju baba lo ro

Ige iba roju iya

Ki ba kese sita

Eni be Ige Adubi nise

Ara re lo be.

Ojo la maa nki bayi pe:

Ojo olukori, Ojo Yeuge

Ojo olukori, ogede soomo gbagan gnagan

Ojo kure, alagada ogun

Ojo jengetiele

Ojo osi nle, omo adiye dagba

Ojo tajo de, omo adiye ku fenfe

Okinakina ti ntoju aladiye kii na

Ojo kenke bi ele

Esin rogun jo omo yeye ni

Ojo ajo ni ewe

Ojo ti new lodo, tomoge nnawo ose

Ojo sun nile ba ara re leru

Ojo akitikori, ajagun bi akura

Ojo ajowu bi eni jeran

Ojo alade igbo jingbinjingbin

Ojo abija bi eni tarin

Ojo ajagun loju ologun

Ojo agbogungboro, aranti oro ehin

Ojo arigbede joye

O fi gbogbo ara sode ekute

O fi obeke sode agbonrin o

O fi ako okuta sode erin

Ojo ababa-tiriba

Ojo elete ko gbodo pa loju eni

Amele ijakaki ija bi eni jagun aremabo

Ojo kurekure, alagada ogun

Dada la maa nki bayi pe:

Dada awuru yale, yagi oko

Olowo eyo, gbongbo ni ahoro

Asiso o lara

Otosi o niyekan

Dada ogbegun, irunmangala

Eran gbigbe o nijanja

Aladeleye, abisu jooko

Dada ogbegun

Mo rade yo obinrin

Gbon ori ade

Gbo ori esu siwaju

Dada ogbegun

Gbo ori oro sodo mi

Ajayi la nki bayi pe:

Ajayi, ogidiolu

Ololo, onikanga ajipon

Obomi osuuru weda

Ekun baba ode

Ekun pakoko wole

Eni Ajayi gba gba gba

Ti o le gba tan, Igunnugun nii gba oluware

Ajayi ti new lodo

Ti gbogbo omoge nyowo ose

Daramodu ose temi ni o gba

Ajayi a sin gbewa

Ajayi lerin oje, arowosoge

Ohun mira ti a tun se akiyesi nipa oriki nip e bi a se n ki okunrin bee la nki obinrin pelu. Ko si eni ti ko ni oriki tire ninu won. Awon oriki ti o je mo obinrin le suyo nipa oruko won tabi ile ti a ti bi won. Bi o ba je eyi ti o je mo idile ni, tokunrin tobinrin la o maa so oriki bee si, Fun idile ti a tin se egungun, a le ki won si egungun. Bi apeere ni

Omo Egungun

Omo Epa

Omo Oniyara ajeji ko le wo

Ajeji ti o wo ibe, o di eni ebo

A le ki okun tabi obinrin ti o ba je ibeji. Oruko amutorunwa naa ni ti won. Oriki won ko si soro pupo paapaa lenu awon abiyamo. A nki awon ibeji bayi pe:

Ejire okin, ara isokun

Yindin yindin loju orogun

Eji woro loju iya

Eji ng ba bi ng bay o

Omo ko ile alase

Wo o lopolopo a wo fi seerin

O so alakisa di alaso

Ejire Okin omo edun nsere ori igi

Asa Isomoloruko

Asa isomoloruko je okan pataki ti a ko le ko danu ninu as Yoruba, id niyi ti awon Yoruba fi ya ojo isomoloruko yi si oto lai tele eto ti awon babanla wa ti fi lele. Bi ojo isomoloruko ti se Pataki to ni, sibesibe eto ati inawo re yato lati ilu si ilu. Bi aboyun ile ba bi tibi, tire, gbogbo ebi idile oko ati idile re ni yoo wa kii barika, e ku ewu omo. Orisirisi ibeere laa o maa gbo lati enu awon eniyan lati fi mo iru omo ti eni naa bi. Nwon a ma beere pe, ako (okunrin) ni tabi abo (obinrin).

Nibi ti aboyun ti nrobi ni agbalagba tin se akiyesi iru omo ati oruko ti o le je. Ona ti omo naa gba waye gba akiyesi pelu, yala ese lo fi jade ni tabi ori ni. Ise omo naa lehin ti a bi tan wa ninu akiyesi bakan naa. A o se akiyesi boya omo naa nsokun pupo loru tabi ko fe ki a ro oun ni ounje lori idubule. Bi o ba je omo ti nsokun pupo loru a o ma ape ni Oni, bi ko ba si fe ka ro oun lonje lori idubule, a o maa pee ni Oke. Bakan naa ni awon Yoruba maa nse akiyesi akoko ti a bi omo si. Eyi ti a ba bi ni akoko odun laa npe ni Bodunde tabi Abiodun. Eyi ti a ba bi lakoko ibanuje awon obi maa npe ni Remilekun, Dayo tabi Ehundayo. Eyi ti a bi lakoko ayo tabi igbadun awon obi la npe ni Adebayo, Adesola, Ayodeji, Bolaji, Bolanle ato bebe lo. Bi o ba si je omo ti a bi lehin ti iya omo naa ti se abiku titi, a o maa pee ni Ropo, Kokumo, Igbokoyi, Kosoko. Omo ti a bi si oju ona oko tabi oja tabi odo laa npe ni Abiona. Eyi ti a bi sinu ojo tabi lakoko ti ojo nro laa npe ni Bejide.

Gbogbo ohun lo ni akoko tire. Bee ni akoko wa fun isomoloruko. Ojo kesan ti a ba bi omokunrin ni a maa nso loruko, ojo keje ni ti omobinrin. Ojo kejo si ni ti awon ibeji. Iba je ako tabi abo, awon onigbagbo ati imole a maa so omo won loruko ni ojo kejo ti a ba bi omo. Eleyi wa ni ibamu pelu asa ati eto isin won. Ni igba atijo, iya omo tuntun ko gbodo jade tit a o fi se isomoloruko. Inu iyara ni iya omo naa yoo duro titi a o fi ko omo naa jade. Ojo isomoloruko yii ni iya omo yoo gbe omo jade, yoo si joko sarin gbogbo ebi. Eto nipa akiyesi akoko, ipo ati irin ti omo naa rin yoo ti pari ki a to se isomoloruko yi. Awon miran ko asa ati maa se iwadi tabi ayewo si oruko ti o ye ki omo tuntun maa je.

Ni ibomiran, lehin ti gbogbo ebi ati ojulumo ba pe jo tan, iyale ile naa yoo bu omi si ori orule, yoo si fi ara omo tuntun naa gba osooro omi tin san ti ori orule bo. Bi omo tuntun ba ti fi ara gba omi yi tan ni yoo kigbe bi ti ojo ti a bii si aye. Gbogbo ebi yoo bu serin, nwon o pariwo pe omo tuntun, o ku atorunbo, aye dun, bawa je o. Ni kete ti a ba se eyi tan ni bale ile yoo gba omo na, yoo si se alaye bi omo naa se was aye, iru akoko ti omo naa wa si aye boya akoko ayo ni tabi ibanuje fun awon obi re.

Baale ile yoo maa mu awon ohun tie nu nje ti a ti pese sile gegebi orogbo , iyo, oyin, omi tutun ati oti tabi ohun miran ti a ban lo ni idile naa lati fi se adura fun omo naa. Awon oruko miran ti a tun le fun awon omo lehin ti a ba ti wo idile re niyi:

Fun Idile Ola:

Afolabi, Olabode, Olaleye, Afolalu, Olarewaju, Olabisi, Olaitan Ajibola, Popoola, Ladigbolu, Agboola, Ojuolape, Olawoyin, Kolawole, Lakanmi, Oladipo ati bebe lo.

Fun Idile Alajagun:

Akinwande, Akinyemi, Akinbode, Akinsanya, Akinlotan, Akinola, Akinwumi, Akintola at bebe lo

Fun Idile Oloye:

Oyediran, Oyewumi, Oyeyemi, Oyekanmbi, Oyetusa, Oyenike, Olowofoyeku, Oyegbenga ati bebe lo.

Fun Idile Alade:

Adekanmi, Adegbite, Adesina, Aderemi, Adeniyi, Adelabu, Adegoke, Adesoji, Ademola, Adebiye, Adedoyin Adesida, Adeyefa, Adeyemi, Atilade, Adegboye ati bebe lo.

Fun Idile Awo:

Awolowo, Awosika, Awotoye, Fasuyi, Fajuyi, Fagbemi, Odutola, Fayose, Fabunmi, Fadahunsi, Fakunle ati bebe lo.

Fun Idile Ode:

Odewale, Odeyemi, Odesanmi, Odewumi, Odegbenro, Odesakin, Odesiyan ati bebe lo.

Fun Idile Oloogun:

Ogundele, Ogunde, Ogunmola, Ogungbade, Ogunbiyi, Ogunsola, Ogundeji ati bebe lo.

Fun Idile Oloosa:

Osagbemi, Osunremi, Osunbiyi, Osunluyi, Osuntokun, Omitade, Efunkemi, Aborisade Abegunde, Aborode, Omiremi ati bebe lo.

Fun Inagije tabi Apeje:

Jegede, Omodara, Jeje, Okonrin-jeje, Logunleko, Afelebe ati bebe lo.

Fun Abiku Omo: Matanmi, Igbekoyi, Kosoko, Akinsatan, Kokumo, Bamitale, Lambe ati bebe lo.

Fun obinrin ti a po toju re: Aduke, Abike, Apeke, Amoke, Apinke, Abeke, Alake, Akanke, Arike, Ajoke ati bebe lo.

Gbogbo awon ona wonyi laa gbodo wo ki a to so omo loruko. Igbagbo awon Yorubqa nip e bi omo ba si oruko je ko ni gbadun. Eyi nip e yo maa yo iya ati baba re lenu nipa sise aisan tabi dida wahala miran kale. Idi niyi ti owe kan lede Yoruba fi so pe “Ile laa wo ka to somo loruko.”

Asa Igbeyawo ni Ile Yoruba

O je ohun Pataki fun okunrin tabi obinrin lati se igbeyawo ni igba atijo. Ni igba ti a ba gbadura fun eniyan ni ile Yoruba pe yoo se anfaani, ibi ti anfaani yoo ti bere ni ibi igbeyawo. Bi eniyan kan ba wa ti ko ba fe aya nigba ti gbogbo awon egbe re nfe aya, oju ko ni kuro lara re, enu ko si ni kuro lara re pelu; gbogbo or ti awon eniyan ba sin so sii ni yoo ma toka sii pe ko ye ki eniyan ya apon (apon ni okunrin to ti to ni aya, sugbon to ko lati ni aya). Gege bi owe awon Baba wa to so wipe bi ko ba nidi obinrin ki je Kumolu; bi ko ba ni idi, eniyan ki ded ya apon. Idi re niyi ti o fi je wipe gbogbo awon ti o ba ti ya apon ni nwon ma n fi ilu sile ni atijo, paapaa tie nu ba poju lara won.

Gbogbo iriri ti a n ri lode oni ti fiha w ape eniyan le ya apon ti o ba wuu, nitori bi o ba se wu eni ni a se nse imale eni.

IFOJUSODE

Nigba ti odomokunrin kan ba ti balaga, awon obi re yoo ti bere si fi oju sile boya nwon a le ri omobinrin kan tin won yoo fe fun omo won. Omokunrin yi paapaa laije pe enikeni so fun un, yoo bere si se finnifinni ju ti ateyinwa lo; yoo we nigba meta loojo, yoo toju eyin, enu, eekanna owo ati tese, gbogbo ara yoo si maa jolo. Ni kete ti okunrin ba fi oju kan wundia (omobinrin ti ko ti mokunrin) ti o je oju ni gbese, ise wa di ti alarina.

ALARINA

Alarina ni eni ti o ngbokegbodo laarin omokunrin ati omobinrin ti wo ba ni ife si ara won. Awon obinrin lo saba maa nsise yi daradara. Ise alarina ni lati wa idi ohun gbogbo kinnikinni nipa omobinrin yi. Idi re ti a fi nwa idi ni wipe ko si eni ti yoo fe gbe eni ti won n dete ni idile won, tabi iran asinwin, tabi obinrin onijagidijagan ni iyawo. Ise alarina ni lati pon ati lat ge omokunrin yi loju omobinrin ki o si la oju agi si agi (yoo seto bi omokunrin yoo se pade omobinrin).

ISIHUN TABI IJOHEN

Leyin igba ti alarina ba ti la oju awon mejeeji kan ara won, omokunrin ati omobinrin yi yoo bere si pade ni orisirisi ibi (labe igi odan nigba osupa, ni eyin ilea won omobinrin). Leyi igba ti won ba ti se eleyi fun igba pipe, omobinrin yoo wa je hoo fun lati gba beni yoo so fun omokunrin ki o seto bi baba ati iya oun yoo se gbo nipa ore won. Gbigba ti omobinri gba yi ni awa Yoruba npe ni Ijohen tabi Isihun.

ITORO

Leyin igba ti omobinrin ba ti juwo sile patapata, omokunrin yoo lo so fun baba re pe oun ti ri ododo kan ti o pupa, ti o si lewa ni ile Lagbaja tabi Lakasogbe ti oun fe ja. Baba re yoo wa bi lere boya ododo naa yoo see ja tabi ko ni see ja. Omokunrin naa yoo wa so gbogbo adehun ti oun ati omobinri yi ti se fun ara won. Eyi ni yoo fun baba re ni anfani lati lo baa won agbaagba adugbo re soro gegebi won yo se lo toro omo. Ni igba kini tin won yoo lo ri baba omobinrin, baba omokunrin ati omo ile kan tabi meji ni yoo lo. Owuro kutu hai ni nwon si maa nrin iru irin yi. Nwon o ko, nwon yoo sir o fun baba omobinrin. Oro yi ko ni je kayefi si baba omobinrin yi notori o ti bere si ri irin ese omo re. Idahun ti baba yi yoo si fun awon wonyi nip e kii se oun nikan lo bimo yi ati pe kin won wa pade molebi oun ni ojo bayibayi.

IDANA

Leyin igba ti won ba ti toro omo tan, idana ni gbogbo won yoo fi okan si. Gbogbo awon ti o ye kin won gbo nipa itoro ti nwon ko gbo, ati gbogbo awon ti o gbo ti won ko ri aye lo, akoko niyi lati fi owo si. Awon idile mejeeji yoo ranse si awon eniyan won nibikibi ti nwon ba wa. Idana yi se Pataki pupo nitori ibe ni awon idile mejeeji ti maa npade lekunrere. Ni ojo idana yi awon iyawo baba omobinrin ati iyawo baba omokunrin yoo pagbo ere, olukuluku won yoo maa ki oko won. Owuro kutukutu tabi irole patapata ni a nse idana. Lati ile omokunrin ni nwon ti maa ru gbogbo ohun idana wa.

AWON OHUN IDANA

Oyin, ireke ati iyo – eyi nip e aye won a dun; obi ati orogbo- eyi nip e nwon yoo gbo (dagba), atare- eyi nip e iyawo yoo bimo pupo; epo- eyi ni wipe yoo de won lara. Leyin eyi ni nwon yoo war u opolopo emu ati opolopo oti oyinbo fun mimu awon ti o wa sibi aseye naa. Gege bi asa Yoruba, eni ti o dagba ju nile iyawo yi ni yoo fa iyawo le eni ti o dagba ju ni ile oko lowo. Yoo si ka awon iba die funn alagba yip e nwon kii na omo won; ebi kii pa, kii je gbaguda (ege) ati beebee lo.

IPALEMO

Eyi tio ku ni ki iyawo maa pa ile re mo diedie leyin ti won ti dana tan. Ona meji ni oko iyawo le gba lati ran iyawo re lowo lati palemo. Ona kini, oko iyawo le fun iyawo re ni owo lati pese as ati yeti ti yoo maa lo ni ile oko. Ona keji ni ki oko be eniyan fun ara re lati ra gbogbo awon nkan wonyi, ki o si lo gbe e fun iyawo re lodidi.

E ma je ka gbagbe wipe isise kookan ti iyawo bag be lati gba fun oko re ni yoo ti gba owo. Iyawo ni lati gba owo idegiri. Owo idegiri je okan lara asa Yoruba,  nigba ti alarina ba sese la oju awon mejeeji kan ara won, obinrin kii le wo oju  okunrin, dipo bee, ile ni yoo maa wo, yoo si maa fi owo wa nkan ti ko junu lara ogiri. Eyi ni awon eniyan ri, tin won maa nwi pe iyawo nde ogiri ati wipe o si gbodo gba owo re lowo oko re.

Nigba ti iyawo ba si je hoo fun oko re, o ni lati gba owo isihun. Yato si orisirisi owo wonyi, opolopo owo miran ni awon obinrin ile iyawo tun maa ngba. Nwon ngba owo isilekun, eyi ni pe awon oko iyawo mbo, awon lo silekun; nwon ngba owo wiwe, eyi ni pea won lo we iyawo lojo idana. Leyin igba ti oko iyawo ba ti san awon owo wonyi leseese ni won yoo wa mu ojo igbeyawo.

IGBEYAWO

Igbeyawo ma nyato lati agbegbe si agbegbe; lati ilu kan si ilu keji ati lati ileto si ileto. Sugbon, awon nkankan wa ti o je pe ko le yato niwon igba ti o ba ti je ile Yoruba ni a ti n se igbeyawo naa. Ni oju ale patapata ni iyawo maa nlo si ile oko re. Ni ojo igbeyawo yi, ati ile iyawo ati ile oko, ojo ti o yato ninu ojo nii se. Gbogbo awon eniyan oko iyawo ati eniyan iyawo ni yoo ti maa fun won ni ebun.

Nigba ti iyawo ba fe kuro ni ilea won obi re, gbogbo awon obi re ati awon ibatan obi re ni yoo pejo. Olori idile won ni yoo si saaju lati gbadura fun iyawo naa pelu omije loju, iyawo naa yoo maa se amin pelu omije, gbogb ile a si maa gbadura fun omidan yi leselese pelu omije. Yoruba ma n pe ekun ti awon to n gbadura fun iyawo n sun ni isun idagbre ti won si ma n pe ekun ti iyawo nsun ni ekun iyawo.

Nigba ti iyawo ba ti nsunmo ile oko re, oko re gbodo jade ni ile nitori eewo ni ni ile Yoruba ki iyawo ba oko re ni ile. O je asa ni awon agbegbe kan lati pa ohun eleje si ese iyawo ki o to wo ile oko re. Sugbon ki iyawo to wo ile oko re ni awon agbegbe miran, a gbodo fi omi we ese re ni enu ona. Nigba ti iyawo ba wole gbara, odo olori idile ni nwon yoo muu lo. Ibe ni a o ti sure fun un.

Asa Yoruba ni ki oko sunmo iyawo re ni ale ojo keta lati mo boya o ti mo okunrin kan tele tabi ko mo okunrin rara. Ti iyawo ba ti mo okunrin, oro itiju patapata ni fun ohun ati molebi re, paapaa julo iya re. Sugbon bi iyawo ko ba ti mo okunrin kan tele, gbara ti oko iyawo ti se tan ni ariwo yoo ti so ni ile won. Awon ara ile won yoo si ko ere lo si ile baba iyawo ti won yoo si maa sajoyo pea won ba omo won nile.