Aso awon Yoruba yato si amulumala ti a
now ni ode oni. Awon okunrin ni aso tiwon, beni awon obinrin ni aso tiwon pelu.
Opolopo as ni omode le lo ti ko si ye ki agbalagba wo iru re. Aye nyi a nto o.
Aye ti di aye olaju. Ni akoko kan, ihoho omoluwabi ti a was aye naa ni a nrin
kiri. Ki ise iran Yoruba ti o wa nibe yi lansor re sugbon iran awon baba nla
baba wa. Ti nwon ba ti ri ohun kan bo idi won, oro ti buse.
Ni aye atijo ohun ti o se Pataki julo ti
awon omode ati opolopo awon agbalagba ti o je agbe maa now ni ibante. Ibante
yi, fun opolopo igba, aso kijipa ni a maa nfi ran an. Nwon maa nso okun meji
sii ni igun mejeeji eyi ni a si maa nfi soo mo idi. Nigba ti a ba ti so okun
meji ti o wa ni igun wonyi mo idi wa, a o wa la aso naa bo idi wa, a o si fi
okun ti a so si igun re ni isale boo kun ti a so mo idi wa yika pelu iru ibante
yi ni idi wa, ki a maa ba ise lo loko ni pereu loku.
Awon as miran ti awon okunrin maa n lo
ni ile Yoruba bere lori aso egbejoda lo si asso ijade.
Dandogo
Okan lara awon aso ijade fun okunrin ni
ile Yoruba ni dandogo je. Dandogo je aso ti o tobi pupo. Ti a bad a tan, o
gbodo de orun ese, sugbon dipo ki o kun mo eniyan lara, pasoro ni o maa nse lo
si isale. A kii la egbe dandogo de isale. Lati isale se enu ibadi a maa nran an
pa ni a o wa ran apa mo o lati enu ibadi wa si ibi orun ewu naa; nitori idi
eyi, apa dandogo maa nri pasoro bi ti ara ewu naa. Nwon maa n ko ona si aso yi
lara niwaju ati lehin ati ni orun pelu. Eleyi ko je ki o roru fun awon aranso
lati le ean an kiakia. Idi niyi ti a fi ma n pa lowe pe “Dandogo koja abinuda.”
Agbada
A le fi aso oke tabi aso oyinbo da
agbada. Agbada tobi gan, sugbo ko soro lati da bi igba ti a ba fed a Dandogo.
Ara agbada ko gbodo ri pasoro bi ara dandogo. Apa agbada si maa nla kanle
gbooro ni. Nwon maa nfi opolopo abe bo inu agbada gege bi dandogo; a si maa nko
ona sii niwaju ati l’orun ati lehin pelu. Awon agbalagba lo saaba maa nlo
agbada; sugbo awon omode ti owo won ba ji sowo naa le lo agbada.
Gbariye
Okan lara awon aso Yoruba ni gbariye je.
Aso ti o ba wu wa ni a le fi daa. O maa nde isale ese wa ti a ba ran an tan. Ko
ni apa nla bi ti agbada tabi dandogo, a maa nse apo meji sii niwaju, a si maa
nko enu apo naa daadaa. A ma nyo abe si gbariye daadaa, eleyi maa nje ki o kun
mo wa lara gidigidi.
Sulia
Okan lara awon aso ijade Yoruba ni sulia
je. Ohun ti o se Pataki nipa re nip e toke-tile ni a maa nfi iru aso bayi da.
Looto, ewu re ni a npe ni sulia, sugbon ko si eni ti o le wo sulia laiwo
awotele re ati sokoto soro re. Iru as kan naa ni a si gbodo fi ran awotele ati
soro re.
Oyala
Eleyi da bi sulia sugbon ko tun tobi to
sulia daadaa. O ye ki oyala naa ni awotele ati soro. Iru aso kanna ni o si ye
ki a fi ran awotele ati soro ati oyala yi. Oyala naa, bi ti sulia, ko ni abe bi
ti awon agbada ati dandogo.
Buba
Eleyi je aso ti a le wo, yala gegebi
awotele tabi gegebi aso iwole fun ara re. Aso fulefule bi as oyinbo ni a saaba
maa nfi ran buba. Buba le je olowo gigun tabi olowo kukuru. A maa nla buba
laya, a o si fi botini bi ti awon aso ti oku, apa buba maa nse pooro.
Dansiki
Okan ninu awon aso ti a le wo gegebi
awotele tabi ki a woo gegebi aso iwole fun ara re. Dansiki yi ni awon ara
Ibadan maa npe ni esiki, o je ewu kekere ti a maa nla ni egbe meji lati yo abe
jade. Ti a ba fe ki dansiki kun die, a le yo abe merin sii- meji niwaju, meji
lehin.
Sokoto
Eleyi ni awon Yoruba maa now si idi
nigba tin won ba ti wo aso tan. Orisirisi sokoto ni o si wa. Sanyinmotan ni sokoto akoko ta koko
soro le lori. A maa nda sokoto yi koja orokun die, yoo si fun mo ese wa
timotimo. A maa nllo iru sokoto yi ti a ba fe se ise kan tabi ti a ba fe lo si
irin ajo ti a ko si fe ki sokoto nla ma yow a lenu.
Sokoto keji ti a o tun so nipa re ni a n
pe ni soro ni ile Yoruba. Sokoto
soro maa nde orun ese wa, enu re ko gbodo se yauyau; oun ni a si maa nlo si
awon aso bi buba; sulia ati oyala.
Kembe
tabi Abadan ni orisi sokoto miran ti a o tun menu
ba. Sokoto kembe yi maa ntobi pupopupo lati isale, sokoto naa yoo maa tere sii
titi yoo fi de orun ese nibi to o ti fun mo ese daadaa, Abe sokoto yi maa ntobi
gidigidi nitori pea won aranso maa nran jagburu, ti a ba sig be omode pamo sinu
sokoto yi, a feree le wa ti.
Efa
ni
orisi sokoto miran ti a ko gbodo mo menu ba, oun na si ma ntobi. Ni badi, o
feere tobi to kembe. Abe efa ko nri jagburu bi abe kembe, sugbon ese efa ko
nfun mo wa ni orun ese bi ti kembe. Awon agbalagba lo maa nlo iru sokoto yi
nitori pea won omode ko feran sokoto ti o ba je labu bi iru eleyi mo.
Fila
Awon Yoruba ko gba pe eniyan ti wo aso
bi omoluwabi bi o ba wo ewu ati sokoto lasan lai de fila. Lehin igba ti won ba
ti de fila tan ni nwon sese le jade gegebi omoluabi.
